ၸဝ်ႈသြႃႇသုၶမိၼ်ႇတ (ၸဝ်ႈသုၶမ်း) ၽူႈမၢႆလူင် ငဝ်ႈငုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလူင်သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး ၵျွင်းလွႆတိုင်ၶမ်း၊ ဝဵင်းမူႇၸေႈ

ၸဝ်ႈသြႃႇသုၶမ်းၼႆႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး လုင်းလႃႉသူၺ်ႇ (သတ်ႉထမ်ႇမၸေႃးတိၵထၸ) လႄႈ ပႃႈၺုၼ်ႉ ဝဵင်းတၢင်ႉယၢၼ်းသေ ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈမႃး မိူဝ်ႈပီ 1324 လိူၼ်ၸဵတ်းမႂ်ႇ 13 ၶမ်ႈ၊ ဝၼ်းသုၵ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပီ 1344 ၼီႈ၊ လိူၼ်သိပ်းသွင်မႂ်ႇ 13 ၶမ်ႈၼၼ်ႉ ႁပ်ႉဢဝ်ပတ်ႉၸေးသီႇပိူင် တၵႃႇပေႃႈမႄႈၸဝ်ႈ၊ ဢဝ်ၸဝ်ႈသြႃႇပၼ်ႇတဝ ဝတ်ႉႁူမ်ႈယဵၼ်ထမ်းႁူမ်ႈသႃႇ ဝဵင်းတၢင်ႉယၢၼ်း ႁဵတ်းသြႃႇဢုပတ်ႉသေႇသေလႄႈ ႁဵတ်းပဵၼ်ၸဝ်ႈသၢင်ႇသႃႇမၼေႇယဝ်ႉ။

ပီ 1344 ၼီႈ၊ လိူၼ်သိပ်းသွင်မႂ်ႇ 15 ၶမ်ႈ၊ ၵၢင်ၼႂ် 7 မွင်းပၢႆ 45 မဵတ်ႉၼၼ်ႉ ႁပ်ႉဢဝ်ပတ်ႉၸေး သီႇပိူင် တီႈပေႃႈမႄႈၸဝ်ႈ၊ ဢဝ်သြႃႇၸဝ်ႈၸၼိင်ႇတ ၵျွင်းဢွင်ႇမင်ႇၵလႃႇ ဝဵင်းတၢင်ႉယၢၼ်းသေလႄႈ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ရႁၢၼ်းယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈသြႃႇသုၶမ်းၼႆႉ လႆႈႁဵၼ်းဢဝ်လိၵ်ႈလၢႆး ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းပၺႃႇ ၸၼ်ႉၵၢင်၊ ၸၼ်ႉသုင် ဝဵင်းတၢင်ႉယၢၼ်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းပၺႃႇၸၼ်ႉသုင် မၢႆ 4 ဝဵင်းမေႇမဵဝ်ႉလႄႈ ၸၼ်ႉၸွမ်လႄႈ တွၼ်ႈ Reginal College ဝဵင်းလိူဝ်ႇ ပီၼိုင်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၶိုၼ်ႈပဵၼ်ရႁၢၼ်းလႆႈ 5 ဝႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈၶၢႆႉၵႂႃႇ ယူႇဝဵင်းယွင်ႈႁူၺ်ႇ ၵျွင်းသႃႇသၼဝိပုလသူၺ်ႇၵူႇ တမ်ႈတီႈၸဝ်ႈသြႃႇဝိလႃႇသႃႇၽိဝမ်ႇသ (ဢၵ်ႉၵမႁႃႇပၼ်ႇတိတ၊ ၼႅင်ႇငၢၼ်ႇတေႃႇဢေႃးဝႃႇတႃႇၸရိယ) ၼၼ်ႉသေ ႁဵၼ်းဢဝ်လိၵ်ႈပရိယတ်ႉတိ ယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်သႃႇသၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်း တႃႈၵုင်ႈ လႄႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ၵေႇလၼိယ (ဝဵင်းၵူဝ်ႇလမ်ႇပူဝ်ႇ၊ မိူင်းသီႇရိလင်ႇၵႃႇ) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

မၼ်းၸဝ်ႈ ဢွင်ႇပၢင်ထၢမ်လိၵ်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸၼ်ႉလူင် (ပထမၵျီး)သေဢမ်ႇၵႃး လႆႈၸုမ်ႈၶူး သႃႇသၼတၵ်ႉၵသီႇလထမ်ႇမႃႇၸရိယ BA (Buddhism)၊ သႃႇသၼတၵ်ႉၵသီႇလမႁႃႇထမ်ႇမႃႇၸရိယ MA (Buddhism) လႄႈ MA မိူင်းသီႇရိလင်ႇၵႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈသြႃႇသုၶမ်းၼႆႉ ပေႃးဝႃႈသွၼ်လိၵ်ႈႁဵၼ်းလၢႆးယဝ်ႉၵေႃႈ တေႇဢဝ် ပီ 1355 ၼီႈၼၼ်ႉမႃး ဢိင်ၼိူဝ်လွၵ်းလၢႆး ၽႃႇဝၼႃႇၵမ်ႇမထၢၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်သြႃႇၸဝ်ႈလူင်လႄႇတီႇ၊ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်မိူင်းၵုတ်ႈ၊ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်မႁႃႇၸီႇ၊ သြႃႇလူင်ဢၼႃႇၵၢမ်ႇတႅတ်ႉၵျီး၊ သြႃႇလူင်ဢူးလႃႉသူၺ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉသေယဝ်ႉလႄႈ ၼႄတြႃးဝိပတ်ႉသၼႃႇ 10 ဝၼ်း တီႈၼိုင်ႈယဝ်ႉတီႈၼိုင်ႈ တီႈၼႂ်းၸိုင်ႈတႆး၊ မိူင်းၶၢင်လႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉယူႇ ၵူႈပီတင်းပီယဝ်ႉ။

မၼ်းၸဝ်ႈၵႂႃႇၼႄတြႃး ၵမင်းတၵုင်း၊ ဝဵင်းႁူဝ်ပၢင်ႇ၊ မိူင်းၶၢင်၊ ႁူင်းႁေႃၶႅၵ်ႇလီပၢင်ၸ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ၊ ၵျွင်းသီႇရိမင်ႇၵလႃႇသၢႆၶိူဝ်း၊ မိူင်းၵုတ်ႈလႄႈ မိူင်းတႆး 23 ဝဵင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တင်းပီတင်းပီသေ ပီၼိုင်ႈလႄႈ ပီၼိုင်ႈၵေႃႈ တိူဝ်းတွၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။

ပီ 2003 ၼၼ်ႉ ယေႃးၵီႇၸိူဝ်းမႃးၶဝ်ႈ ပၢင်တြႃးမၼ်းၸဝ်ႈ မီး 3204 ၵေႃႉ၊ ပီ 2004 ၼၼ်ႉ မီးမႃး 3788 ၵေႃႉ၊ ပီ 2005 ၼၼ်ႉမီး 5189 ၵေႃႉလႄႈ ပေႃးသွၼ်ႇၽတ်ႉၽဵင်ႇၵၼ်ပေႃးၼႆ ၼိုင်ႈဝၼ်းၼိုင်ႈဝၼ်း ၼႆႉ မၼ်းၸဝ်ႈၼႄတြႃးယူႇတီႈၵူၼ်း 200 ၵေႃႉယူႇယဝ်ႉ။

လိူဝ်သေၼႆႉဢမ်ႇၵႃး ၸဝ်ႈသြႃႇသုၶမ်းၼႆႉ လႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇသၼ်လွႆတီႈၼမ်ႉလဝ်း၊ ဝဵင်းတၢင်ႉယၢၼ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်းႁဵတ်းၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇယူႇၼၼ်ႉ ၸွႆႈထႅမ်ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇ ပၢင်ပွင်သၢင်ႈ သႃႇသၼႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်ထႃႇၼၽွင်းလူင်ၽၢႆႇသႃႇသၼႃႇ ပၼ်ၼႃႈၵၢၼ်ၽၢႆႇ ပိၼ်ႇလိၵ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈသြႃႇသုၶမ်း လႆႈပိၼ်ႇဝႆႉပပ်ႉလိၵ်ႈ တြႃးပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇၽၢႆႇတႆး သၢမ်ပပ်ႉယူႇ ယဝ်ႉ။

ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ၸဝ်ႈသြႃႇသုၶမ်းၼႆႉ လိူဝ်သေႁဵတ်းၵၢၼ်ပတိပၢတ်ႈယဝ်ႉ ၽၢႆႇပရိယၢတ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဝႆႉၽူႈမၢႆလူင် ၼႂ်းငဝ်ႈငုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလူင်သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး။ ပေႃးဝႃႈထိုင်မႃး ပၢင်ပွႆးပရိယတ်ႉတိသတ်ႉထမ်ႇမပႃႇလ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ပၢင်လူင်ၼႆၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈၵျွမႃး ႁဵတ်းသၢင်ႈၼႃႈ ၵၢၼ်ယူႇၵူႈပီပီယူႇယဝ်ႉ။ လႆႈဝႃႈၸဝ်ႈသြႃႇသုၶမ်းၼႆႉ ႁဵတ်းၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇ ပတိပၢတ်ႈပရိယၢတ်ႈတင်းသွင်ပိူင်ၼႆလႄႈ ပဵၼ်တီႈလီဢဝ်ၵုင်ႇဢဝ်မုၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

ၼင်ႇႁိုဝ် ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း၊ ၽႃႇသႃႇ၊ သႃႇသၼႃႇ တေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်ၵႂႃႇ ဝၼ်းတႃမိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈၶတ်းၸႂ် ႁေႃးတြႃး၊ ၼႄတြႃး၊ ၸွႆႈထႅမ်ၸဝ်ႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းၼွၵ်ႈမိူင်း၊ တႅမ်ႈလိၵ်ႈ၊ တႅမ်ႈလၢႆးယူႇတႃႇသေႇယူႇယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ မီးသီႇလ၊ သမႃႇထိ၊ ပၺႃႇသိၵ်ႈၶႃႇသၢမ်ပိူင် တဵမ်ထူၼ်ႈသေယဝ်ႉ ဢမ်ႇၵႃး ႁဵတ်းၵၢၼ် သႃႇသၼႃႇၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ဢမ်ႇလိုဝ်ႈဢမ်ႇသဝ်းၸိူင်ႉၼၼ်လႄႈ ပီ 1368 ၼီႈၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင် ၵၢပ်ႈလူႇၸုမ်ႈ ၵမ်ႇမထႃႇၼႃႇၸရိယ တီႈမၼ်းၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။